Historycy zazwyczaj pomijają ów jakże ważny "epizod" gdyż on w dużym stopniu tłumaczy zachowania Iwana IV które ci sami historycy chętnie przypisują szaleństw.

Mało jest ludzi którzy tak jak Iwan jest projekcją usilnych marzeń i pragnień swoich przodków.Ale po kolei:

Sofia,bratanica bizantyjskiego cesarza Konstantyna XI, była ostatnią przedstawicielką cesarskiej dynastii Paleologów

 Wychowała się na papieskim dworze pod opieką kardynała Bessariona gdzie otrzymała wykształcenie przewidziane dla panien królewskiego rodu. Była głównym atutem w papieskiej intrydze której finałem miało być przyjęcie katolicyzmu przez prawosławną Ruś.

Sofia choć wychowywana i edukowana przez katolików zachowała swoje prawosławne wyznanie w związku z czym papież Paweł II zaplanował jej małżeństwo z władcą Księstwa Moskiewskiego Iwanem III.

Mówiąc wprost: misją  Sofii było za pomocą kobiecych metod skłonić męża do przyjęcia katolicyzmu.

Szczegóły mariażu zostały ustalone,Sofia wyposażona w nieliche wiano w skład którego wchodziły miedzy innymi drogocenności uratowane z Konstantynopola przed jego zdobycia przez Osmanów. (link 1)

Uroczysty orszak Sofii prowadzony przez nuncjusza papieskiego ruszył w daleką podróż i po kilku tygodniach zbliżył się do Moskwy.Tu orszak zmuszony był się zatrzymać albowiem ku zdziwieniu wszystkich wjazd do miasta na polecenie patriarchy został zamknięty.Powodem był niesiony na czele orszaku katolicki krzyż .

.Księżniczka Sofia czy w mig pojęła sytuację, czy też była na to przygotowana bo i tak wersja istnieje,wyszła z karety i weszła do miasta zostawiając orszak własnemu losowi.

W tym momencie na Rusi rozpoczęła się nowa epoka a dla Watykanu największa w jego historii klęska.

.Sofia prócz cennych przedmiotów przywiozła ze sobą ideę zgodnie z którą Ruś jest jedyną spadkobierczynią Bizancjum a jej dziejową misją skupienie i ochrona wszystkich chrześcijan (prawosławnych) do czasu Drugiego Przyjścia Chrystusa.

Idea Moskwa-III Rzym (link 2) z drobnymi przerwami realizowana jest od wtedy do dzisiaj.Gdyby bolszewicy intelektualnie nadążali za Stalinem byłaby realizowana nieprzerwanie albowiem ów polityk podjął szereg inicjatyw w tym względzie. (link 3)

Księżna Sofia wybitnie przyczyniła się do ożywienia prawosławia.Była inicjatorką budowy nowych soborów,monastyrów,sprowadzała najlepszych architektów,malarzy i rzeźbiarzy.Dbała o biblioteki przeznaczając szczodre kwoty na zakup nowych i renowacje starych księgozbiorów.

Jednak najcenniejszym darem Sofi dla Świętej Rusi był jej wnuk Iwan IV.

Poziom nienawiści jaką do dziś jest otoczony wyraźnie wskazuje na doniosłość decyzji jakie podejmował i postanowień jakie wprowadzał w życie

.Nie ma na planecie człowieka który nie wiedziałby że Iwan IV był najstraszniejszym władcą i najokrutniejszym tyranem pod słońcem.Oczywiście nie był a na tle sobie współczesnych europejskich władców wypada jak łagodny baranek.

Dzieciństwo Iwana IV nie należało do najszczęśliwszych i minęło mu na obserwowaniu tego jak po kolei umierają kochające go osoby.Najpierw ojciec,potem matka,za nią ukochany stryj który sprawował nad nim opiekę

.Pozostając pod kuratelą wpływowych bojarskich klanów osiągnął pełnoletność i wbrew och oczekiwaniom zaczął się stopniowo usamodzielniać.

Wobec całkiem obiektywnego kryzysu XVI-wiecznych europejskich monarchii tylko Iwan IV obierze właściwą strategię i mimo sporego oporu wprowadzi reformy które na setki lat oddalą groźbę załamania się systemu.

Inni europejscy władcy załamią się po ciężarem wojen religijnych,reformacji i intryg rodzącego się właśnie Imperium Brytyjskiego. (link 4)

Car,choć pewnie nie miał świadomości tego,stworzył nowatorski model rewolucji a mianowicie "rewolucję odgórną" czyli taką w przebiegu której inicjatywę wykazuje władca który po aprobatę dla zmian zwraca się bezpośrednio do poddanych z ostentacyjnym pomięciem elit.

Starania Iwana IV będą realizowane równolegle w dwóch kierunkach;obrona Cerkwi i czystości wiary jako jednego z filarów państwowej ideologii "symfonii" (link 5 i 6) oraz  wzmacnianie władzy centralnej jako kolejnego filaru wspomnianej ideologii

Był Iwan IV bodaj czy nie najstaranniej wykształconym władcą europejskim.Znał kilka klasycznych języków,interesował się filozofią,był biegły w teologicznych debatach.Lubił cerkiewne śpiewy i podobno dysponował przyjemną barwą głosu.

Nic też dziwnego że skoro tylko przedstawiono mu Iwana Fiodorowa mistrza władającego nowoczesną wówczas sztuką drukarstwa car  zlecił mu druk szeregu ksiąg religijnych.

Car od początku swego władania krok po kroku wprowadzał reformy nakierowane na poprawę administracji,armii i ekonomiki,państwa.Było co robić bo w okresie w którym w jego imieniu władzę sprawowali magnaci sprawy państwa nie stały dobrze.Był to już ostatni moment aby ukrócić ambicje bojarskiej elity nim ta przeistaczając się w oligarchię doprowadzi do upadku państwa.

Sąsiedzi Księstwa Moskiewskiego przez dziesięciolecia wykorzystując jego słabość z uwagą,niepokojem a w końcu z nienawiścią przyglądali się działaniom Iwana IV który krok po kroku odzyskiwał dawno utracone pozycje. Pomijam wszystkie wątki związane z:wojnami,pokojami,rozejmami,kampaniami,traktatami itp albowiem o tym można bez przeszkód przeczytać gdziekolwiek.Skupię się tylko na tym co zazwyczaj usuwane jest z pierwszego planu a jednak właśnie te "szczegóły" pomagają zrozumieć sytuację.

Przełomowym rokiem dla Iwana IV był rok 1553.Rok ów położy się piętnem na wszystkie późniejsze wydarzenia a nawet bez ryzyka stwierdzę że stanie się osią owych wydarzeń. W 1552 roku car ciężko zachorował.

Po raz pierwszy bo w późniejszych okresach będzie "chorował" jeszcze kilkakrotnie. Tak więc trawiony chorobą myśląc że umiera Iwan IV przywołał Radę i zażądał aby ta przysięgła na wierność jego synowi Dimitrowi Iwanowiczowi narodzonemu kilka tygodni wcześniej.

Niestety napotkał na opór kilku członków Rady w związku z czym przysięga nie doszła do skutku.Po kilku miesiącach kiedy już całkowicie wydobrzał udał się wraz z żoną,synem i dworem na dziękczynną pielgrzymkę do monastyru świętego Cyryla.

W drodze powrotnej podczas promowej przeprawy przez rzekę Szeksnę,na oczach rodziców i towarzyszących im osób niańka  wrzuciła do rzeki 8-miesięcznego Dimitra .Mimo natychmiastowej interwencji wielu osób niemowlęcia nie udała się uratować .

Jego ciało odnaleziono po kilku godzinach.Myślę że każdy rodzic z łatwością może sobie wyobrazić co przeżywał ojciec chłopca

.Mimo śledztwa nie udało się ustalić tego skąd wzięła się owa niania i kto zarekomendował ją na carskim dworze jako opiekunkę nowo narodzonego księcia.

Mało kto,a w tym i sam Iwan wierzył w przypadkowość tej tragedii.Każdy rozumiał że to był zamach na następcę tronu.

Matka chłopca wpadła w rozpacz,długo chorowała i po kilku latach zmarła zaś ojciec na zawsze utracił zaufanie do swego otoczenia. (link 7 i 8 )

Historycy zazwyczaj pomijają ów jakże ważny "epizod" gdyż on w dużym stopniu tłumaczy zachowania Iwana IV które ci sami historycy chętnie przypisują szaleństwu.Chcą pisać że "był chorobliwie podejrzliwy" więc nie mogą naiwnego odbiorcy wprowadzać we wszystkie szczegóły,zwłaszcza takie które ową podejrzliwość usprawiedliwiają.

Przeżywający osobistą tragedię,nieustannie użerający się z opornymi bojami,omijając intrygi sąsiadów,co rusz zmagał się z nowym zagrożeniem.

Około 60-tych lat XVI wieku na Rusi doszło do niepokojów na tle religijnym.Ludzie napadali na monastyry,demolowali biblioteki i palili książki,bili zakonników ,wpadali w histerię związaną ze strachem przed piekłem i wiecznym potępieniem.

Jak się okazało ów mistrz drukarstwa życzliwie ongiś przyjęty na carskim dworze pozostając w zmowie z kilkoma hierarchami zapuścił książki zawierające fałszerstwa i niekanoniczne komentarze do religijnych ksiąg.

Dochodzenie wykazało że Polak Jan Fedorowicz wychowanek Jezuitów został przez nich wyszkolony do tego aby jako drukarz Iwan Fiedorow przygotować grunt pod reformację mającą zniszczyć a w gorszym wypadku osłabić prawosławie.

Zdemaskowany drukarz Jan Fedorowicz uciekł z powrotem do Lwowa gdzie po sprzedaniu żydowi Izraelowi Jakubowiczowi całego drukarskiego oprzyrządowania wraz z 140 książkami za kwotę 411 złotych wyjechał do Krakowa i słuch po nim zaginął. (link 9, 10 )

Istnieje wersja że drukarz Fedorowicz nie był Polakiem.Sugestie które krążyły jako anegdotyczna plotka,temat do skeczy i innych facecji, wedle niektórych historyków okazują się być prawdziwe. (link 11)

Jan Fedorowicz był ulubioną postacią rosyjskich liberałów a później bolszewików albowiem służył im jako narzędzie do ataku na Cerkiew.Utrzymywali (nie mającą historycznego uzasadnienia) narrację że ludowe rozruchy przeciw drukowanym książką inicjowali prawosławni mnisi zaniepokojeni perspektywą utraty źródeł utrzymania którymi było ręczne przepisywanie ksiąg na zamówienie.

Iwan IV jako obrońca wiary natychmiast przystąpił do likwidacji skutków tej religijnej dywersji.Największa ilość ofiar w liczbie około kilku tysięcy jest konsekwencją tamtych wydarzeń.

I choć kilka tysięcy to kilka tysięcy to jednak nijak to się ma do ofiar religijnych rozruchów na Zachodzie.Sama tylko liczba ofiar Nocy Świętego Bartłomieja to (według szacunku francuzkich historyków) około 20.000,a gdzie ofiary angielskiej reformacji? a ofiary wojny trzydziestoletniej?

Groźny poskromił wszystkie klasztory przychylne "nowinkom".Wszystkich "cerkiewnych" i laickich zwolenników herezji ukarał śmiercią i tym sposobem zdusił w zarodku próbę majdanu wówczas zwanego "reformacją".

Na szczgólną uwagę zasługuje haniebna rola polskich autorów owej intrygi i ich niespotykany cynizm.

Bo o ile jeszcze można jakoś usprawiedliwić Szwedów czy Niemców którzy wprawdzie sami popadli w pułapkę reformacji ale bodaj szczerze wierzyli w jej idee,to przecież Polacy pilnie strzegli swojego katolicyzmu a plagę religijnej wojny chcieli ściągnąć na sąsiadów.I ściągnęli ale o tym wkrótce.

Około 1564 ujawniono kolejny spisek przeciwko Iwanowi.Kilku wpływowych bojarów negocjowało z Zygmuntem Augustem warunki wsparcia Rzeczpospolitej dla buntu przeciwko carowi.

Zmęczony,a może tylko po mistrzowsku rozgrywający grę ,Iwan IV wraz z rodziną udał się na tradycyjną pielgrzymkę do Troickiego Monastyru skąd przesłał do poddanych "opalny manifest".("Opal" to odpowiednik polskiej "infamii")

W manifeście oznajmił że wobec ustawicznych bojarskich: intryg i knowań,anty prawosławnych działań, niweczenia jego (carskiego) wysiłku, ale i ofiarności i wysiłków prostych ludzi,zrzeka się tronu.

W Moskwie działali wolontariusze którzy zwykłym ludziom wyjaśniali co to ozncza w praktyce.Wkrótce wśród mieszkaców podniosły się najpierw "szemrania" a w końcu otwarty bunt, przeciw bojarom.

Bojarzy przerażeni bliską perspektywą śmieci z rąk rozwścieczonego tłumu w mig udali się do monastyru gdzie na kolanach błagali IwanaIV o powrót jednocześnie przysięgając lojalność i wierność do końca świata.

Jak łatwo zgadnąć car powrócił a mając wolną rękę przeprowadził w państwie radykalne zmiany i reformy.Obejmowały one nieomal wszystkie sfery życia państwa;armii,skarbu,systemu prawnego itp, ale także jego mieszkańców.(link 12 )

Rękojmią powodzenie owych reform,wszak wiadomo że wprowadzenie w życie to największy zgryz reformatorów,było wprowadzenie mechanizmu opryczniny.To dość skomplikowany mechanizm bo związany z innymi mechanizmami regulującymi życie państwa,dlatego skupię się na jego zewnętrznych manifestacjach czyli oprycznikach.

Oprycznina była zorganizowana na wzór zakonu z charakterystycznymi akcentmi  takimi jak wewnętrzne rytuały,obyczaje,przysięgi,ubiór itp. Oprycznikami byli samotni meżczyźni (zazwyczaj kawalerowie lub wdowcy) wywodzący się z średniej szlachty, którzy specjalnie dla tego celu opuszczali swoje rodziny.(po złożeniu przysięgi oprycznik nie mógł zasiadać przy jendnym stole ani nocować pod wspólnym dachem, z osobami spoza opryczniny a z rodziną mógł się kontaktiować wyłącznie w nadzwyczajnych przypadkach)

Ubrani na czarno, uzbrojeni z nahajki i 30 cm noże,z przytroczoną do siodła miotłą (symbolem porządku) i głową psa (będącej symbolem wierności i posłuszeństwa),robili spore wrarzenie.

 

 

Ich skuteczność była ogromna zaś  rolą było egzekwowanie decyzji organów państwa uprawnionych do wydawania rzeczonych decyzji:eksmisje,rewizji,konfiskaty,aresztowań itp

Dzięki opryczninie Ruś nie stoczyła się do poziomu Rzeczpospolitej w której decyzja władcy nic nie znaczyła,zaś wyroki sądowe dotyczące magnatów były niewykonalne jako że magnaci dysponując wojskiem liczniejszym niż armia państwa nic sobie nie robili z sądów i ich postanowień.

Można byłoby powiedzieć;nie ma co porównywać jednej realności z drugą bo każde państwo ma prawo obierać własną drogę rozwoju i wprowadzać własne mechanizmy władzy.Owszem-można byłoby gdyby nie to że właśnie w tym okresie Rzeczpospolita skupiła się wyłącznie na walce z Rusią choć przecież był to nieomal ostatni moment aby reformować i uzdrawiać państwo polskie wyraźnie już staczające się po równi pochyłej.

Rządy Iwana IV to okres ciągłych zmagań z Rzeczpospolitą i nie to jest najgorsze.Najgorsze jest to że "zmagania" przybierały formy do których Polacy z rzadka się przyznają.Spiski,intrygi,skrytobójstwo,korupcja,jako metody ingerencji w wewnętrzne sprawy ościennego państwa. Na przykład Eliseus Bomelius angielski lekarz podarowany Iwanowi przez królową Elżbietę był jak czas pokazał trucicielem, ale to jego (Bomeliusa) sekretna korespondencja z Zygmuntem Augustem nie zaś z angielską królową była podstawą do oskarżenia i aresztu. (link 13 i 14) Eliseus Bomelius przez kilka lat truł Iwana IV i wytruł kilku członków rodziny carskiej.Przeprowadzone w latach 60-tych XX wieku analizy szczątków Iwana wykażą alarmujące ilości sól rtęci. Co było głównym bólem głowy Zygmunta Augusta, prócz jak utwierdzają polscy historycy "dbałość o tolerancję religijną" i "dobro kochanej Rzeczpospolitej", można odczytać z korespondencji (rok 1550) która była odpowiedzią Iwana IV na list Zygmunta Augusta

//Do mojego państwa żaden Żyd wjechać nie może i żadnego tu nie chcemy ,a chcemy tego żeby Bóg dał  mieszkańcom mego państwa pokój bez zgryzot.A TY bracie nasz o Żydach racz do nas nie pisać bo oni ruskich ludzi od chrześcijaństwa odwodzili,trujące zioła na nasze ziemie przywozili i nikczemności liczne ludziom naszym robili //

Główną "winą" Iwana IV było to że zawrócił Ruś znad przepaści do której popychali państwo zanarchizowani oligarchowie.Iwan jako jedyny spośród ówczesnych monarchów poradził sobie z wyzwaniami epoki którym był kryzys monarchii i reformacja która była jedną z przyczyn kryzysu.Ale największą "zbrodnią" było to że stworzone przez niego mechanizmy były przeszkodą dla mglistego Albionu który właśnie w tamtych czasach rozpoczął dziejową misję budowy Imperium Brytyjskiego.

Rywalizacja między Rzeczpospolitą a Rusią rozciągnie sie jeszcze na panowanie króla Batorego i Zygmunta III ale myli się ten kto myśli że proces zakończył się w roku 1612.Nie zakończył się.Trwa nadal i tak już chyba zostanie do końca.

Dlaczego? skąd ten fatalizm ? To zostanie wyjaśnione w następnym poscie.

 

 

1 https://en.wikipedia.org/wiki/Sophia_Palaiologina

2 https://pl.wikipedia.org/wiki/Moskwa_%E2%80%93_Trzeci_Rzym

3 https://ruskline.ru/opp/2021/03/05/5_marta__den_konchiny_ivstalina_stalin_i_tretii_rim

4 https://pl.wikipedia.org/wiki/John_Dee

5 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_(%D1%82%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F)

6 https://en.wikipedia.org/wiki/Symphonia_(theology)

7 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_(%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B8%D0%B9_%D1%81%D1%8B%D0%BD_%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE)

8 https://en.wikipedia.org/wiki/Tsarevich_Dmitry_Ivanovich_of_Russia_(1552%E2%80%931553)

9 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2

10 https://pl.wikipedia.org/wiki/Iwan_Fedorowicz

11 https://www.youtube.com/watch?v=QDHS9scUSDA

12 https://en.wikipedia.org/wiki/Domostroy

13 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D1%83%D1%81,_%D0%AD%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%B5%D1%83%D1%81

14 https://en.wikipedia.org/wiki/Eliseus_Bomelius